Onze moeder die in de hemelen zijt
Tijdens het schrijven van mijn allereerste blogpost, verschijnt er een blog waar ik gewoon even op móét reageren.
De blog die ik bedoel is “Our Mother Who Art in Heaven?” van desiringgod.org. Desiring God is een website met artikelen en andere resources van de ministry van John Piper, die bijvoorbeeld antwoord geven op vragen van gemeenteleden en anders geïnteresseerden. Our Mother Who Art In Heaven? kun je hier lezen.
Het artikel is een reactie op de theologie achter het boek “The Shack,” waarvan de verfilming onlangs is uitgekomen. In the Shack wordt God, onder andere uitgebeeld door een vrouw met de naam “Papa.” De schrijver van de blog herkent hierin een vingerwijzing naar het veelvoorkomende gebruik van mannelijke metaforen voor God.
Onlangs is er een gerelateerde vraag van een student in Nederland op de redactie van desiringgod.org is binnengekomen. De student kreeg argumenten voor het bestaan van een vrouwelijke God voorgeschoteld – God de Moeder, die hij als christen toch niet kon geloven! Maar hoe moet hij dit bewijzen vanuit de Bijbel?
Het antwoord van desiringgod.org begint met het erkennen van ‘feminine passages,’ passages in de Bijbel waar vrouwelijke taal en vrouwelijke metaforen voor God wordt gebruikt. Tenslotte geven ze drie redenen waarom we toch niet kunnen bidden tot “onze Moeder die in de hemelen zijt.”
1. In de Bijbel worden nergens vrouwelijke termen gebruikt als namen en titels voor God en dus zijn er ook geen vrouwelijke voornaamwoorden voor God.
2. Argument vanuit de Drie-eenheid: in Jezus openbaart God zichzelf als man.
3. Vrouwelijke metaforen worden in de Bijbel wel vaker voor mannen gebruikt, maar moedigen ons niet aan om deze mannen als vrouwen te gaan zien.
Conclusie: de vrouwelijke metaforen in de Bijbel suggereren geen seksuele ambivalentie in God. Er is geen basis om God met ‘moeder’ aan te spreken of vrouwelijke voornaamwoorden voor God te gebruiken.
Wat er volgens mij mis is met dit artikel
Mannelijke voornaamwoorden
Er is veel te zeggen over ‘vrouwelijke taal’ of ‘vrouwelijke beelden,’ want wat houdt dat precies in? Maar laten we die gedachte even opzijzetten en een stukje meedenken met dit argument.
Hoewel de Bijbel consequent verwijst naar God met mannelijke voornaamwoorden, betekent dit niet dat de joden God per se als mannelijk zagen. Zo beschrijft Stanley Grenz in zijn Sexual Ethics dat een belangrijk onderscheid tussen Israël en de omringende volken eruit bestond dat God juist geen (overdreven) mannelijke god was met een (beeldschone godin) aan zijn zijde: God was de enige God voor Israël.1 Daarbij zien we, zoals ook erkend wordt op desiringgod.org, dat zowel mannelijke, als vrouwelijke eigenschappen aan God worden toegeschreven. Grofweg vinden we ‘genderspecifieke’2 metaforen in twee categorieën: God als heerser (bijv., koning, Heer van de hemelse machten, echtgenoot) en moeder (bijv., beschermster, verzorgster, opvoedster).
Gekoppeld aan het scheppingsverhaal waarin God de mens naar Zijn beeld schept als mannelijk en vrouwelijk, zegt dit mij dat God zowel het mannelijke als het vrouwelijke omvat. Daarom denk ik dat de auteur op desiringgod.org de nadruk verkeerd legt, wanneer hij Piper citeert: “in his [God’s] essential, divine essence, God is not male and God is not female.” God is allebei. En meer. God overstijgt het mannelijke en het vrouwelijke.
De mannelijkheid van Jezus
Het tweede argument is mijns inziens het meest kwalijk. Ik heb het samengevat als “in Jezus openbaart God zichzelf als man.” In het artikel staat het volgende: “[T]he incarnate Jesus marks the arrival of the ‘God-man’ into human history. Unlike the eternal God (who is non-biological), Jesus enters earth in the incarnation and takes on biological maleness as the Son of God. From this point onward, as the nature of God becomes more and more clear – specifically as the contours of the Trinity emerge in the New Testament, and the Father-Son dynamic becomes more fully developed – we find a sharp drop-off with the feminine metaphors for God.” Grofweg vertaald: God kiest ervoor zich als biologisch mannelijk te openbaren in Jezus. Hoe meer we God leren kennen in Jezus en hoe meer de Vader-Zoon dynamiek duidelijk wordt, hoe minder we vrouwelijke metaforen voor God terugvinden. Daarmee zegt hij dat, wanneer we God beter leren kennen in Jezus, we steeds meer zijn mannelijke eigenschappen zien… En dat is belangrijk, omdat God er bewust voor gekozen heeft zich op die manier te openbaren?
Deze gedachtegang loopt mank om (ten minste) twee redenen:
1) De vraag is of we zo’n sterke nadruk op de mannelijkheid van Jezus moeten leggen als het gaat om Gods zelfopenbaring in Jezus. Heeft God heel bewust voor een mannelijke vorm gekozen, omdat dat beter overeenkomt met wie God is/mensen iets leert over de verhoudingen tussen man en vrouw/…? Of was de mannelijke vorm misschien de meest geschikte vorm op dat moment/in die cultuur/op die plaats?
Door de openbaring van God in Jezus zo scherp mannelijk af te tekenen, wordt het vrouwelijke verminderd in waarde. Vrouwelijke eigenschappen zijn blijkbaar niet zo belangrijk als mannelijke. En erger nog: God kan zich beter openbaren in het mannelijke. Eerlijkheidshalve wil ik nog even vermelden dat de auteur dat probeert goed te maken in ‘een woord voor vrouwen’ aan het einde van het artikel. Hij zegt dat mannen absoluut niet meer ‘godlike’ zijn dan vrouwen en dat vrouwen gemaakt zijn in het beeld van dezelfde God als mannen. Maar daar voegt hij gelijk aan toe: “And yet God’s self-chosen titles matter.”
Het moge duidelijk zijn dat ik van dit soort redenaties danig in de war raak. Aan de ene kant wordt er gezegd dat vrouwen net zozeer naar Gods beeld zijn geschapen als mannen en aan de andere kant dat God met opzet heeft gekozen voor een Zelfopenbaring in mannelijke voornaamwoorden en een incarnatie als man.
In mijn (post-)moderne westerse hoofd gaan die twee niet samen. Wanneer je stelt dat God specifiek voor een mannelijke openbaring kiest, dan hoor ik vooral waarvoor Hij niet kiest. En ik vrees vele vrouwen met mij.
Als je een conservatief standpunt inneemt ten opzichte van de rol van de vrouw in de kerk, wees je dan bewust wat je standpunt doet met het vrouwbeeld in je gemeente. In je gezin. Wat het doet met het zelfbeeld van je dochters. Hun godsbeeld. Geef een goede uitleg waarom vrouwen en mannen in jouw optiek verschillende rollen zouden moeten hebben. En vooral, leg uit waarom mannen en vrouwen dan toch evenveel waard zijn in Gods ogen. En mail mij alsjeblieft een kopietje van je preek/bijbelstudie ;).
2) Een belangrijk aspect van de incarnatie (God die mens wordt in Jezus), is identificatie. Twee vroege kerkvaders, Irenaeus en Athanasius, hebben het zo gezegd: God werd wat wij zijn, zodat wij zouden mogen worden wat Hij is. Zie bijvoorbeeld 2 Petrus 1:4 “…opdat u deel zou krijgen aan de goddelijke natuur.” God identificeert zich met ons in Jezus. Zonder identificatie, geen verzoening.3
Laat ik dat iets meer uitleggen. Er is heel veel geschreven over de verhouding tussen God de Vader, de Zoon, en de Heilige Geest. De Bijbel spreekt over alle drie apart en toch zijn ze alle drie dezelfde God. Eén God, in drie Personen, de Drie-eenheid. Zo zegt Jezus bijvoorbeeld zelf: “De Vader en Ik zijn één.” Hoe kan dat? In de systematische theologie kennen we het begrip perichosresis, welk probeert uit te leggen hoe de drie Personen zich tot elkaar verhouden. Het zegt dat de Personen van de Drie-eenheid wederzijds afhankelijk zijn. Zo kunnen we zeggen dat de Zoon alleen is, in de zin dat de Vader en de Geest in de Zoon wonen. De relatie tussen de drie Personen is zo sterk, dat het onmogelijk is een van de Personen daadwerkelijk te kennen, zonder de andere twee Personen daarbij te betrekken. Met andere woorden: God is relationeel in zijn wezen.4
Wat heeft dit nu te maken met ons onderwerp?
Door mens te worden in Jezus, identificeert God zich met ons, zodat wij kunnen worden wat Hij is. Zodat wij één kunnen worden met God en tegelijk verbonden zijn met anderen als uitwerking van deze eenheid.
Nu, als we in de openbaring van God in Jezus het mannelijke benadrukken, heeft dat implicaties voor onze identificatie van God met de mens: Het is meer alsof Jezus als God-man naar de aarde is gekomen, dan als God-mens. En dat vind ik gevaarlijk. Het raakt de kern van het christelijk geloof.
God is als mens naar de aarde te komen om de relatie tussen Hem en ons te verzoenen. Verzoening heeft er mee te maken dat God ons wil opnemen in die innige relatie, die we in Hemzelf vinden. Zoals Jezus het zegt in Johannes 17: “Ik bid niet alleen voor hen, maar voor allen die door hun verkondiging in mij geloven. Laat hen allen één zijn, Vader. Zoals u in mij bent en ik in u, laat hen zo ook in ons zijn, opdat de wereld gelooft dat u mij hebt gezonden.”
Het artikel op desiringgod.org legt mijns inziens te veel nadruk op de mannelijke voornaamwoorden die voor God worden gebruikt, en op de mannelijke sekse van Jezus. Deze nadruk is niet vanzelfsprekend, heeft negatieve gevolgen voor het vrouwbeeld in de gemeente en het zelfbeeld van vrouwen en het beïnvloedt ons beeld van God Zelf, de Drie-eenheid.
Bidden tot onze Moeder?
Terug naar de oorspronkelijke vraag waarmee de redactie van desiringgod.org aan de slag ging. Mogen wij als christenen bidden tot God, “onze Moeder, die in de hemelen zijt?”
Persoonlijk bid ik tot God de Vader, bijvoorbeeld omdat mij dat zo is aangeleerd en ik daarmee in een eeuwenoude traditie sta van christenen op allerlei plaatsen in de wereld, een traditie die begonnen is bij Jezus zelf. Ook omdat ik mij ongemakkelijk voel met het idee van God als Moeder, vanwege mijn associatie met moderne vormen van religies waarin een godin centraal staat of een god en een godin naast elkaar staan, zoals in verschillende vormen van wicca.
Zou ik er problemen mee hebben als iemand God aanspreekt als Moeder? Ik denk niet dat God ervan in de war raakt als iemand Hem Moeder noemt. Bovendien spreekt het een waarheid aan, in die zin dat God ook moederlijke eigenschappen heeft en zoals een moeder van ons houdt en voor ons wil zorgen (zie bijvoorbeeld Jes. 1:2; 49:15; Deut. 32:11; Ex. 19:4; Ruth 2:12; Ps. 17:8; 36:8; 57:2; 61:5; 63:8; 91:4 en Mat. 23:37).
Het is een eenzijdige aanspreektitel – net als Vader dat is. Als de mens, naar Gods beeld, als mannelijk en vrouwelijk is geschapen, dan omvat God het mannelijke én het vrouwelijke.
In ons taalgebruik is het mogelijk om zowel mannen als vrouwen aan te duiden met mannelijke voornaamwoorden. Ook in het taalgebruik van het Nieuwe Testament zien we dit terug. In de vertaalaantekeningen van de NBV staat het volgende:
Het Griekse adelfoi kan zowel ‘broers’ als ‘broers en zusters’ betekenen. Uit buitenbijbelse literatuur blijkt dat het mannelijk meervoud adelfoi vaker gebruikt wordt om een groep aan te duiden die zowel uit mannen als vrouwen bestaat. Binnen de bijbel komt dit ook bij andere woorden wel voor: zo hebben ook huoi (‘zonen’, o.a. Romeinen 8:14, 8:19, 9:4) en agapêtoi (‘geliefden’, o.a. Romeinen 11:28, 12:19) een inclusieve betekenis. (Bron)
Zo kan het, dat voor mij het woord ‘vader’ met betrekking op God, God als Vader én als Moeder omvat. Ik denk dat het voor veel mensen enorm helend kan zijn om eens wat meer over God als Moeder na te denken. Laat heling nou net een van de hoofdthema’s van het boek “The Shack” zijn.
1. Zie ook het hoofdstuk “Seks wat bedoel je?” in Je bent jong en je wilt God (2010).↩
2. Nogmaals: ik bedoel ‘genderspecifiek’ in de zin van traditioneel (westers) gezien als typisch mannelijk, danwel vrouwelijk.↩
3. McKnight, Scot. A Community called Atonement (2007), H8.↩
4. Zie bijvoorbeeld Scot McKnight (2007), H3.↩
Foto's: http://www.fandango.com/theshack_198127/moviephotosposters
Dit vind je misschien ook leuk